Ülkemiz ve Bölgemiz için sinsice gelişen Zika virüsü tehlikesi:

Nizamettin Okutan

İçinde bulunduğumuz son atmış yılda iklim değişikliği ve insanoğlunun bir çok faaliyetleri sonucunda yerel olan bir çok sorunlar dünya geneline doğru yayılım göstermektedir. Zika Virüsü de bu bağlamda  küresel bir sağlık sorunu olarak gündemde kalmaktadır.Bu yüzden her yıl Birleşmiş Milletlerin Cenevre’de ki ( Palais des Nations) sarayında  gerçekleştirilen  kış ve yaz dönemlerinde (BWA)Biyolojik savaş ajanlarının sürekli gündem oluşturan toplantılarında uzun zamandan beri gündeminde yer almaktadır. Zika virüsünün oluşturduğu enfeksiyon ciddi doğum kusurları ve bazı nörolojik hastalıklar ile ilişkilendirilmektedir. Hastalığın en yaygın bulguları; baş ağrısı, halsizlik, kas ve eklem ağrısı, hafif ateş, döküntü, konjonktivitedir. Bulgular genellikle ortalama 2-7 gün sürer. Bu bulgulara ek olarak, özellikle Fransa’da yapılan incelemelerde Zika Virüsü’nün Mikrosefali ve Guillain-Barre Sendromu'na (GBS) sebep olduğu tespit edilmiştir. Mikrosefali;baş çevresinin bebeğin yaş ve cinsiyete göre ortalamanın altındaki iki standard sapmadan daha küçük olduğu nörogelişimsel bir bozukluktur. GBS ise sinir sisteminde meydana gelen, vücutta kas güçsüzlüğüne, refleks kaybına, uyuşmaya, karıncalanmaya sebep olan ve geçici felç hali yaratabilen, kesin tedavisi olmamakla beraber hastalığın etkisi azaltılabilen bir nörolojik hastalıktır. İlerleyici kas zayıflığı veya felciyle seyreden akut bir hastalıktır. Vücudun bağışıklık sisteminin kendi sinir sistemine saldırıp sinir kılıfını zedeleyerek iltihaplanmasına yol açtığı, otoimmün bir hastalıktır.

Zika Virüsü, Aedes aegypti veya Aedes albopictus sivrisinekleri tarafından bir ısırık yoluyla bulaşır. Zika ayrıca anneden bebeğe de geçebildiği gibi, kan yolu ve cinsel yollar ile de bulaşabilmektedir.

 

Ülkemizde ilk importe (yurt dışından gelen) Zika virüs pozitif vakaların tespit edilmesi 2018 yılında Küba ziyaretinde bulunan bir çiftte tespit edilerek olmuştur: Zika virüs, Flavivirüs grubundan bir RNA virüsüdür. Zarflı, ikozahedral kapsid (Virüsları tanımlamada kullanılan, on iki köşeye sahip üç boyutlu geometrik yapı.) yapısında, pozitif polariteli, tek iplikçikli bir virüstür. Vektörü Aedes cinsi sivrisineklerdir. Hastalık bulaşında Aedes aegypti ve Aedes albopictus başlıca taşıyıcı sivrisinek türleridir. Bu sivrisinek türleri aynı zamanda dengue ateşi, chikungunya ve sarı hummaya da vektörlük etmektedir. Bu sivrisinekler insanları daha çok gündüzleri sokmakla beraber,  geceleri de sokabilirler. Viremik dönemdeki ( Ön çoğalmasını tamamlamış virusun affinite duyduğu (tropism) hücre grubuna ulaşmak için kanla taşındığı dönemdir. )      bir insandan kan emerken enfekte olurlar ve diğer insanları sokarak virüsü bulaştırırlar. Zika virüs ilk kez 1947’de Uganda’da Zika ormanında rhesus maymunlarında saptanmıştır. İlk önemli salgın 2007 yılında batı pasifikteki Mikronezya da bildirilmiştir., 2015 yılının Mayıs ayında Brezilya’da ZVH salgını başlamıştır. Bu salgında Brezilya’nın kuzeydoğu kesimlerinde konjenital (doğum öncesi) dönemde oluşan bazı anormal gelişimlerin  sonucu olarak oluşan gelişim bozuklukları mikrosefali sıklığında artış yaşanmıştır. Hastaların %20’sinde ise ateş, baş ağrısı, gözlerde kızarıklık, döküntü, kas ve eklem ağrıları ile seyreder.. Viremi dönemi genellikle 1 hafta devam eder. Fakat bazı hastalanmış kişilerde daha uzun sürebilir. Genellikle hastalık sağlık kuruluşuna yatışı gerektirmez. Enfekte anne, virüsü doğum sırasında çocuğa geçirebilir. Ancak bu durum nadir olarak görülmektedir. Anneden çocuğa gebelik süresince de geçebilir. Anneden çocuğa virüs geçişiyle ilgili araştırmalar devam etmektedir. Bugün için anne sütünden geçişe dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Anne sütünün faydaları sebebiyle annelerin emzirmeden kaçınmamaları önerilmektedir. Kan transfüzyonu ve cinsel yolla bulaştığı da bilinmektedir. Zika virüs başlangıç tanısı klinik belirtiler ve seyahat öyküsü ile konur. Serum veya plazmada virüs nükleik asidi (PCR, semptomların başlangıcından itibaren bir hafta süresince) gösterilebilir. Endemik bölgelerde bireysel korunma olarak sivrisinek ile temasın engellenmesi için uygun kıyafetler kullanılmalıdır, bunlar cibinlik ve böcek itici ilaçlar (repellentler) kullanılması önerilir. Bulaşmalardan önce bu tür sineklerin üreme alanları denetlenmeli ve bu alanların üremeye uygun ortalama sıcaklık olan 17-18 ⁰C ‘ta ulaşmasınla beraber önce larvasit kullanıp uçkun olmalarını önlemek, daha sonra dönemlerde  ise uçkun mücadelesi ULV cihazlarınla devam edilmeli. İlaçlama dönemleri mümkünse ilk beslenme saatleri olan gün doğumu ile son beslenme zamanları olan gün batımına  olarak seçilerek doğru  mücadele yeilaçlama ile devam edilmeli.

2015’den bu yana, Zika virüsün coğrafik dağılımında hızlı bir yayılım gözlenmiştir. Çoğunlukla Amerika kıtasında, son zamanlarda Afrika ve Asya’dan olmak üzere 67 ülke vektör kaynaklı Zika virüs enfeksiyonu bildirmiştir. Vektör kaynaklı ZVH bulaşı vektör varlığı ve uygun nemli ve ılık iklim koşullarını gerektirmektedir.

Aedes. albopictus’unülkemizin  batısında Trakya Tekirdağ, İstanbul, Kocaeli ve doğuda Giresun’a kadar yayılmış olan bu vektörün 5-7 yıl içinde Orta Anadolu’ya kadar yayılması beklenmektedir.

Bir defada 200’den fazla yumurta bırakan bu sivrisinek türü; genellikle, ormanlarda gölgeliknemli ağaç kovuklarında, sazlıklı su birikintilerinde üremektedir.

Ülkemizde hastalık oluşumunda taşıyıcı olacak Aedes. albopictus’ şu an için yerleşik olarak sınırlı bölgelerde (Tekirdağ, İstanbul ve Doğu Karadeniz) bulunmakla beraber ve yerli bulaş olmaması olumlu bir durumdur. Bu yüzden baharla birlikte bu bölge yerel yönetimlere mücadelede  önemli görevler düşmektedir. İstanbul’da Büyükçekmece, Esenyurt ve ağaçlıklı çevre ilçelerde ve tatil beldelerinde sıklıkla rastlanmakta olduğundan  Aedes. Albopictus ile mücadele ciddiyetle yapılmalıdır.

Aedes. Albopictus’la mücadelede başlıca amaç, bölgemizde ve  ülkemizde yerli Zika virüs bulaşının başlamasını önlemektir. Bu amaç için en önemli stratejilerden birisi hastalığa vektörlük eden Aedes türlerinin ülkemizde yayılımının önlenmesi olacaktır. Bu tür sinek dağılımının ülkemizde yaygın olmayıp, sınırlı bölgelerde bulunması mücadelenin başarılı olabilmesi için şimdilik iyi bir dönem olarak gözükmektedir.

Kaynaklar: • T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Sağlık Tehditleri Erken Uyarı ve Cevap Dairesi Başkanlığı, ZİKA VİRÜS HASTALIĞI TÜRKİYE RİSK DEĞERLENDİRMESİ RAPORU 25.10.2017 • World Health Organization: Vektor control operations framework for Zika virüs WHO/ZIKV/VC/16.4 – 2016 • ECDC - European Centre for Disease Prevention and Control.

Prof. Dr Erol ERÇAĞ ,  Birleşmiş Milletlerin Cenevre yıllık  (BWA) Biyolojik savaş ajanların değerlendirme toplantıları notları. (2012-2015)