Erzurum Kongresi, 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum'da toplanarak Türkiye'nin kaderini belirleyen önemli kararların alındığı tarihi bir kongredir. Vilâyât-ı Şarkıye Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Erzurum şubesi tarafından organize edilen bu kongre, "Erzurum Umûmî Kongresi" veya "Umûmî Erzurum Kongresi" olarak da bilinir.
Kongrenin Katılımcıları ve Açılışı
Kongreye, işgal altındaki Trabzon, Erzurum, Sivas, Bitlis ve Van illerinden gelen 62 delege katılmıştır. Kongre, Erzurum delegelerinden Hoca Raif Efendi'nin geçici başkanlığında açılmış ve ardından yapılan oylamada Mustafa Kemal Paşa kongre başkanlığına seçilmiştir. Kongrenin başlangıç tarihi 10 Temmuz olarak öngörülse de, delegelerin gecikmesi nedeniyle 23 Temmuz'da görüşmelere başlanmıştır.
Kongrede Alınan Kararlar
Erzurum Kongresi'nde alınan kararlar, Türk Kurtuluş Mücadelesi'nin yol haritasını belirlemiştir. Manda ve himaye kesin bir şekilde reddedilmiş, ulusal bağımsızlığın koşulsuz olarak gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca, Millî sınırlar ilk kez dile getirilmiş ve Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalandığı anda Türk vatanı olan toprakların bölünemeyeceği açıklanmıştır. Kongre, bölgesel bir toplantı olmasına rağmen aldığı kararlar itibariyle millî bir kongre niteliği taşımaktadır.
Geçici Hükümet ve Temsil Heyeti
Kongrede, geçici bir hükûmetin kurulmasından ilk kez bahsedilmiş ve Mustafa Kemal'in başkanlığında dokuz kişilik bir Temsil Heyeti oluşturulmuştur. Bu heyet, TBMM'nin açılmasına kadar bir hükûmet gibi görev yapacaktır. Erzurum Kongresi, aynı zamanda Sivas Kongresi'ne bir ön hazırlık çalışması niteliğindedir.
Kongrenin Etkileri
Erzurum Kongresi, Batı Anadolu'da Yunan kuvvetlerine karşı mücadele eden Kuvâ-yi Milliye üzerinde büyük moral etkisi yapmıştır. Mustafa Kemal'in sivil olarak görev aldığı ilk yer olan Erzurum Kongresi, bölgesel bir kongre olmasına rağmen millî bir mücadeleyi yönlendiren kararlar almasıyla tarihte önemli bir yer tutar.
Kongre Binası
Kongre, 1881 yılında Mıgırdıç Sanasaryan tarafından kurulan ve 1912'de Ermeni olaylarından sonra kapatılan Sanasaryan Koleji'nin binasında gerçekleştirilmiştir. Bu bina, I. Dünya Savaşı sırasında askerî hastane olarak kullanılmış ve işgal yıllarında Ruslar ve Ermeniler tarafından değerlendirilmiştir. 1918'de devlet tarafından satın alınarak Mekteb-i Sultani binası yapılmıştır. 2011-2013 yıllarında onarılan bina, Erzurum Resim Heykel Müzesi ve Kongre ve Milli Mücadele Müzesi olarak ziyarete açılmıştır.
Erzurum Kongresi, Türkiye'nin bağımsızlık mücadelesinin dönüm noktalarından biri olarak, tarihimizdeki önemli yerini korumaktadır. Bu kongrede alınan kararlar, Türkiye Cumhuriyeti'nin temellerinin atılmasında kritik rol oynamıştır.
Nizamettin Okutan
