Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 1936 yılında imzalanarak Türkiye'ye İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerinde tam kontrol hakkı veren önemli bir uluslararası anlaşmadır. Bu sözleşme, barış zamanı sivil gemilerin Boğazlar'dan serbestçe geçişini garanti altına alırken, savaş gemilerinin geçişini belirli kurallara bağlamıştır.
Tarihi Arka Plan: Lozan'dan Montrö'ye
Montrö Boğazlar Sözleşmesi, 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile yürürlüğe giren Boğazlar Sözleşmesi'nin yerine geçmiştir. Lozan'daki kısıtlamalar nedeniyle Türkiye, Boğazlar üzerinde tam kontrol sağlayamıyordu. Ancak, 1936'da Türkiye'nin girişimleriyle, Boğazlar'ın statüsünün değişmesi gerektiği fikri uluslararası kabul gördü ve Montrö'de yapılan toplantılar sonucunda yeni bir anlaşma imzalandı.
Türkiye'nin Hakları ve Uluslararası Destek
Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye, Boğazlar üzerinde tam egemenlik hakkını geri kazandı. İngiltere ve Balkan Antantı gibi uluslararası aktörlerin desteğiyle, Türkiye'nin talepleri kabul edildi ve sözleşme, 22 Haziran 1936'da İsviçre'nin Montrö kentinde başlayan konferansın ardından 20 Temmuz 1936'da imzalandı. Sözleşme, 9 Kasım 1936'da yürürlüğe girdi.
Ticari Gemilerin Geçiş Rejimi
Montrö Sözleşmesi, barış zamanı ticari gemilerin Boğazlar'dan serbestçe geçişine olanak tanır. Savaş zamanında ise Türkiye, savaşan devletlerin gemileri hariç, diğer gemilerin geçişine izin verir. Savaş durumunda Türkiye, geçiş rejimini kendi çıkarlarına göre düzenleyebilir.
Savaş Gemilerinin Geçiş Kuralları
Barış zamanında, Karadeniz'e kıyısı olan devletlerin savaş gemileri belirli koşullar altında Boğazlar'dan geçebilirken, Karadeniz'e kıyısı olmayan devletlerin savaş gemileri için daha sıkı kurallar uygulanır. Savaş zamanında ise Türkiye, savaşan devletlerin savaş gemilerinin Boğazlar'dan geçişini yasaklayabilir.
Sivil Uçakların Geçişi
Montrö Boğazlar Sözleşmesi, sivil uçakların Boğazlar üzerinden geçişini de düzenler. Sivil uçaklar, Türk Hükümeti'ne bildirimde bulunarak belirlenen hava yollarını kullanabilirler. Bu düzenleme, Boğazlar bölgesinde güvenliği sağlamak amacıyla yapılmıştır.
Genel Hükümler ve Fesih Şartları
Sözleşme, Boğazlar'ın kayıtsız şartsız Türkiye'ye bırakılmasını ve Türkiye'nin Boğazlar'da tahkimat yapma hakkını tanır. Ayrıca, savaş gemilerinin Boğazlar'dan geçişiyle ilgili hükümlerin yürütülmesi Türk Hükümeti tarafından denetlenir. Sözleşmenin süresi 20 yıl olarak belirlenmiştir ancak geçiş özgürlüğü ilkesi sonsuz bir süre için geçerlidir.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin Günümüzdeki Önemi
Montrö Boğazlar Sözleşmesi, günümüzde de geçerliliğini korumaktadır ve Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki egemenliğini ve güvenliğini sağlamaktadır. Sözleşmenin şartları, Uluslararası deniz hukuku kurallarına uygun olarak düzenlenmiştir ve Boğazlar'dan geçiş yapan gemilerin haklarını korumaktadır. Türkiye'nin Boğazlar üzerindeki kontrolü, bölgesel ve uluslararası güvenlik açısından büyük önem taşımaktadır.
Nizamettin Okutan
